Nowe podejście do zdrowia psychicznego jest humanistyczne. Stawia w centrum godność i doświadczenia człowieka. W praktyce jest ono realizowane w pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Podczas seminarium KDS KIG i Laboratorium Więzi omówiono jego założenia, aspekty instytucjonalne oraz ocenę z punktu widzenia osób, które doświadczyły kryzysu psychicznego.
Seminarium 8 grudnia 2020 r. w formule online otworzył przewodniczący KDS KIG Konrad Ciesiołkiewicz. Podkreślił, że jest ono rodzajem zobowiązania. Komitet wspiera działania ruchu społecznego oraz Kongresu Zdrowia Psychicznego. „To również wyzwanie dla środowisk, które z troską podchodzą do stosunków pracy.” – podsumował Konrad Ciesiołkiewicz.
Gospodarz spotkania, Zbigniew Nosowski, redaktor naczelny Więzi, przypomniał, że reprezentowane przez niego środowisko regularnie porusza tematy, związane ze zdrowiem psychicznym. „Dzisiejsze seminarium jest ważnym etapem, ponieważ udało nam się połączyć perspektywę instytucjonalną i systemową z konkretnym ludzkim doświadczeniem. Chciałbym też zaznaczyć – mówił Zbigniew Nosowski – że redaktorem literackim Więzi był Jerzy Krzysztoń, autor powieści Obłęd, poświęconej schizofrenii”.
Prof. Andrzej Cechnicki, Kierownik Zakładu Psychiatrii Środowiskowej w Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, podkreślił, że fundamentem nowego podejścia do zdrowia psychicznego jest zorientowana na osobę psychiatria humanistyczna. W tym nurcie badawczym kluczowe znaczenie przypisuje się witaminie M: „Witamina M, czyli miłość stanowi fundament relacji opartych na zaufaniu, które zaczynają się kształtować poprzez dotyk i poświęcanie uwagi tuż po narodzinach dziecka” – mówił profesor Cechnicki. W dorosłym życiu więzi oparte na zaufaniu pozwalają na elastyczność i samodzielność w myśleniu oraz satysfakcjonujące związki z ludźmi.
Według prof. Cechnickiego źródłem dużej części kryzysów psychicznych jest stres. Osłabia on nasze więzi i relacje z ludźmi oraz siłę życiową. Jest również istotnym elementem traum, które w doświadczeniu człowieka mogą się kumulować. Najpowszechniejszą przyczyną traumy na świecie jest bieda, ale powodują ją również np. zaniedbanie lub wykorzystywanie w dzieciństwie. Z badań wynika, że osoby, które doświadczyły trzech rodzajów traumy 18 razy częściej miały objawy psychotyczne niż osoby bez takich doświadczeń. W skali danej populacji zaburzenia psychiczne mogą dotyczyć nawet 1/3 osób. Prof. Cechnicki w swoim wystąpieniu omówił również zalety środowiskowego modelu psychiatrii i opowiedział, jak w praktyce jest on realizowany w Krakowie.
Na środowiskowym i humanistycznym modelu psychiatrii oparty jest pilotaż Narodowego Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP). „Rdzeniem programu są lokalne Centra Zdrowia Psychicznego (CZP). Na danym terenie – może to być dzielnica dużego miasta, mniejsze miasto, czy powiat – CZP zapewnia kompleksową opiekę psychiatryczną w dni robocze w godz. 8-18. Osoba potrzebująca porady może się zgłosić tam bez skierowania, a pomoc zostanie udzielona nie później niż w ciągu 72 godzin” – zapewniał Marek Balicki, psychiatra i b. minister zdrowia, a obecnie Kierownik Biura ds. pilotażu NPOZP.
Od 2017 r. dzięki pilotażowi NPOZP stworzono 33 CZP. Ich pracownicy pomagają chorym przezwyciężyć kryzys psychiczny możliwie najbliżej miejsca zamieszkania i wrócić do aktywnego życia. Głównym celem NPOZP jest odejście od leczenia szpitalnego i tym samym destygmatyzacja osób w kryzysie psychicznym. W Polsce przed pilotażem NPOZP tylko 1 proc. środków, przeznaczonych na psychiatrię, był wykorzystywany w leczeniu środowiskowym. Struktura wydatków na ten cel była charakterystyczna dla krajów nisko rozwiniętych. Tymczasem dzięki NPOZP o 7,4 proc. spadła liczba hospitalizacji psychiatrycznych przy ponad 25 proc. wzroście zarówno świadczeń ambulatoryjnych, jak i środowiskowych. Aby reforma polskiej opieki psychiatrycznej zakończyła się powodzeniem, wydatki na opiekę psychiatryczną muszą wzrosnąć o 1,5 mld zł, a pilotaż NPOZP powinien zostać przedłużony do końca 2022 r., aby w tym czasie przygotować zmiany systemowe w całym kraju.
Nowatorskim elementem NPOZP i wyrazem nowego podejścia do opieki psychiatrycznej jest zaangażowanie osób, które w przeszłości doświadczyły kryzysu psychicznego do wsparcia tych, którzy aktualnie potrzebują pomocy. Dlatego w CZP działają asystenci zdrowienia. Jednym z nich jest już Joanna Rogalska, a po ukończeniu specjalistycznego kursu będzie nim również Katarzyna Szczerbowska. Opowiadając o wpływie doświadczeń asystenta na proces terapii osoby chorej, obie aktywistki podkreślały fundamentalne znacznie rehabilitacji zawodowej w ponownym włączaniu tych osób do życia społecznego. „Jednak pracodawcy niechętnie zatrudniają osoby z doświadczeniem kryzysu psychicznego, w tym asystentów zdrowienia. A zwłaszcza w czasie pandemii i po niej, te osoby mogą pełnić ważną funkcję w dziale HR. Ich pomoc jest zdecydowanie tańsza i efektywniejsza niż wysyłanie pracownika na zwolnienie lekarskie z powodu problemów psychicznych” – mówiła Joanna Rogalska. Wtórowała jej Katarzyna Szczerbowska, zwracając uwagę na korzyści, jakie miały dla niej pozytywne zachowania przełożonych: „Mój szef wyciągnął do mnie rękę i poczekał na mnie, bo wiedział, że po kryzysie wrócę do zdrowia”.
Wkrótce na kanale YouTube KDS KIG umieszczona zostanie relacja wideo z seminarium.